By Pravit Valvi , CRC Facilitator, and Pramodini Naik Assistant Director, CYDA
मालपूर CRC ची ओळख
नंदुरबार जिल्ह्यातील मालपूर या आदिवासी गावामध्ये सी.वाय.डी.ए. संस्थेमार्फत आणि ASK Foundation च्या सहाय्याने CRC (Community Resource Centre) हे केंद्र नियमितपणे भरवले जात आहे. २०११ जनगणनेनुसार १२५५ हुन अधिक लोकसंख्या असलेल्या या गावातील लोकांचे प्रमुख उपजीविकेचे साधन म्हणजे मजुरी, शेतीमजूरी, पशुपालन आणि दुग्धव्यवसाय. या कामांमधून कसाबसा उदरनिर्वाह केला जातो. या आर्थिक परिस्थितीमुळे पालकांना आपल्या मुलांकडे विशेष लक्ष देता येत नाही. त्यातच पालकांमधील निरक्षरता आणि दारिद्र्य यामुळे ते आपल्या मुलांच्या शिक्षणात आणि विकासात अपेक्षित सहभाग घेऊ शकत नाहीत. अशा परिस्थितीत मुलांच्या आयुष्याला दिशा देणारे, त्यांना सांस्कृतिक, शैक्षणिक आणि कौशल्यविकासाच्या संधी उपलब्ध करून देणारे CRC केंद्र वाटचाल करत आहे.
मालपूर Community Resource Centre, मुलांना केवळ शिक्षणाच्या दृष्टीने मदत करत नाही, तर त्यांना आत्मविश्वास, सर्जनशीलता, नेतृत्वगुण आणि सामाजिक जाण विकसित करण्याची संधी उपलब्ध करून देत आहे. आदिवासी आणि ग्रामीण भागातील अशा उपक्रमांमुळे मुलांच्या सर्वांगीण विकासाला चालना मिळत आहे, तसेच समाजात सकारात्मक बदल घडत आहे. केंद्रामध्ये गावातील वय वर्षे ११ ते १५ वयोगटातील मुले शिक्षण, कला, आरोग्य, या सारख्या उपक्रमात मोठ्या उत्साहाने सहभागी होत आहेत. मुलांना शिक्षणाबरोबरच सांस्कृतिक आणि कलात्मक उपक्रमांमध्ये सहभागी होण्याची संधी मिळत आहे. CRC हे गावपातळीवर मुलांच्या कौशल्यांना वाव देत असून त्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासाला दिशा देत आहे. या केंद्रामुळे मुलांना गटामध्ये शिकण्याची, विचार मांडण्याची आणि स्वतःची कल्पकता प्रत्यक्ष कृतीत आणण्याची संधी मिळत आहे. त्यामुळे मालपूर CRC हे गावातील मुलांसाठी एक सशक्त साधन ठरत आहे.
गणपती मूर्ती बनविण्याचा उपक्रम
नुकत्याच सुरु असलेल्या गणेशोत्सवाच्या निमित्ताने मालपूर CRC मध्ये मातीच्या गणपती मूर्ती बनविण्याचा उपक्रम आयोजित करण्यात आला. या उपक्रमासाठी किशोरवयीन मुलांनी पूर्वतयारी करून ठेवली. विद्यार्थ्यांनी माती आणण्याचे काम केले. CRC मध्ये सर्व मुलं जमल्यानंतर त्यांना या संकल्पनेविषयी माहिती देण्यात आली. कुंभार जसा मातीपासून मडकी घडवतो, त्याचप्रमाणे आपणही मातीपासून अनेक वस्तू बनवू शकतो, हा विचार मुलांच्या मनात रुजविण्यात आला. त्यानंतर विद्यार्थ्यांनी प्रत्यक्ष कृती सुरू केली आणि पाहता पाहता त्यांच्या हातातून कल्पकतेने सुंदर गणपतीच्या मूर्ती तयार झाल्या. एकूण ३० विद्यार्थ्यांनी या उपक्रमात सहभाग घेतला. प्रत्येकाने स्वतःच्या कल्पनाशक्तीचा वापर करून मूर्ती बनवल्या. CRC मध्ये घुमणारी मुलांची सर्जनशीलता पाहून वातावरण आनंदमय झाले. या उपक्रमामुळे मुलांनी केवळ शिल्पकलेचे कौशल्य आत्मसात केले नाही, तर पर्यावरणपूरक गणेशोत्सव साजरा करण्याचा संदेशही दिला. तसेच, या उपक्रमामुळे मुलांमध्ये संस्कृतीची जपणूक आणि सामूहिक ऐक्यभावना वृद्धिंगत झाली.
किशोरवयीन विकासात कलेचे महत्त्व
किशोरवय हे मुलांच्या जीवनातील घडणीचे महत्त्वाचे वळण आहे. या काळात मुलांची कल्पनाशक्ती, निर्णयक्षमता आणि आत्मविश्वास विकसित होत असतो. कला ही मुलांना स्वतःची अभिव्यक्ती करण्याचे प्रभावी साधन ठरते. चित्रकला, शिल्पकला, नृत्य, नाटक आणि संगीत यांच्या माध्यमातून मुलं आपली दडपलेली भावना व्यक्त करतात. कला त्यांची विचारशक्ती वाढवते, नवीन दृष्टिकोन निर्माण करते आणि आत्मविश्वास वाढवते. सामूहिक कलाकृतींमुळे मुलांमध्ये परस्पर सहकार्य, गटभावना आणि सामाजिक जबाबदारीची जाण विकसित होते. CRC सारख्या केंद्रांतून मुलं विविध कलात्मक प्रयोग करत असतात आणि त्यांच्या कौशल्यांचा विकास होत असतो.
निष्कर्ष
मालपूर CRC हे गावातील मुलांसाठी केवळ शैक्षणिक केंद्र राहिले नाही, तर ते कौशल्यविकास, संस्कृती जपणूक आणि व्यक्तिमत्त्व घडविण्याचे व्यासपीठ ठरत आहे. गणेशोत्सवाच्या उपक्रमातून मुलांनी पर्यावरणपूरक सण साजरा केला आणि आपल्या संस्कृतीशी नाते जोडण्याचा प्रयत्न केला. अशा उपक्रमांमुळे आदिवासी आणि ग्रामीण भागातील मुलांचा आत्मविश्वास वाढला, त्यांच्यात एकोपा निर्माण झाला आणि सामूहिकतेची भावना दृढ झाली. कला हीच मुलांना समाजाशी जोडते आणि त्यांच्या आयुष्याला नवी दिशा देते. म्हणूनच CRC सारखी केंद्रे दुर्गम भागात आशेचा किरण ठरत आहेत आणि किशोरवयीन मुलांच्या सर्वांगीण विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत
.
